rada-na-radon

Od początku jej powstania, w skorupie ziemskiej znajduje się radioaktywny pierwiastek o niezwykle długim okresie półtrwania: uran. W wyniku kolejnych rozpadów promieniotwórczych (którym towarzyszy promieniowanie alfa, beta oraz gamma) z czasem powstają z niego radioaktywne produkty uboczne, takie jak Rad-226. Ten powszechnie występujący pierwiastek rozpada się z emisją promieniowania alfa na Radon-222, który jest uwalniany do porów powietrznych w gruncie. W wyniku dyfuzji i konwekcji radon przenika przez glebę na powierzchnię, gdzie przedostaje się do powietrza atmosferycznego. Okres półtrwania Radonu-222 wynosi ok. 3,82 dnia. Po tym czasie radon rozpada się na dalsze produkty uranowo-radowego szeregu promieniotwórczego, które nie są już gazami, ale ciałami stałymi (metalami ciężkimi).

Radon to bezbarwny, bezwonny i pozbawiony smaku gaz szlachetny, powszechnie występujący w przyrodzie. Podobnie jak inne gazy szlachetne, radon praktycznie nie tworzy związków chemicznych z innymi pierwiastkami, natomiast jest rozpuszczalny w wodzie i tłuszczach.

Radon i jego pochodne, istotne z punktu widzenia ochrony przed promieniowaniem – Po 218 ⇒ Pb 214 ⇒ Bi 214 ⇒ Po 214 – powstają w powietrzu i występują głównie w formie aerozoli.

Uwaga niebezpieczeństwo!

Te radioaktywne aerozole dostają się płuc wraz z powietrzem, którym oddychamy. Tutaj osiadają na wrażliwej tkance płucnej i nadal się rozkładają. To powoduje uszkodzenia tkanki komórkowej ora ludzkiego DNA i może powodować raka płuc.

• Wykazano, że radon i jego radioaktywne pochodne zwiększają ryzyko zachorowania na raka płuc. Ryzyko jest tym większe, im dłuższy jest czas i wyższy poziom ekspozycji.

• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaklasyfikowała radon jako czynnik rakotwórczy już w 1988 roku.
• Po paleniu tytoniu radon jest drugim najważniejszym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuc, znacznie wyprzedzając drobny pył zawieszony, spaliny silnikowe, azbest oraz pył kwarcowy!
• Jednoczesne palenie i ekspozycja na radon potęgują ryzyko.
• W przypadku osób niepalących przez całe życie radon stanowi największe ryzyko zachorowania na raka płuc.
• Każde 100 Bq /m³ długotrwałego stężenia radonu zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuc o około 16%.
• Nie ma wskazania progu, poniżej którego radon byłby nieszkodliwy.
• Transportowany z gruntu radon może przenikać i gromadzić się praktycznie wszędzie tam, gdzie do budynków może dostać się wilgoć.

Podstawowe normy bezpieczeństwa, niezbędne w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego, w tym także na radon zawarto w Dyrektywie Rady UE 2013/59/EURATOM z 5 grudnia 2013 roku (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 13/1 z 17.01.2014).

W świetle Dyrektywy narażenie na promieniowanie naturalne (w tym radon) jest traktowane w ten sam sposób jak narażenie mające swe źródło w sztucznych źródłach promieniowania.

Dyrektywa nałożyła na władze krajów członkowskich Unii Europejskiej obowiązek implementowania do prawa krajowego zapisów dotyczących zagrożeń związanych z radonem.

Zalecenia Dyrektywy zostały wprowadzone do prawa krajowego w nowelizacji ustawy Prawo atomowe, której tekst jednolity został ogłoszony w dniu 20 września 2019 roku (Dz. U. 2019, poz. 1792). Zgodnie z ustawą stężenie radonu należy mierzyć na wszystkich stanowiskach pracy znajdujących się poniżej poziomu terenu.

Osobom prywatnym zaleca się dobrowolne pomiary radonu w niżej położonych pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi, takich jak sypialnie, pokoje do pracy i pokoje dzienne. Podwyższony poziom radonu w konkretnym budynku można określić jedynie poprzez wykonanie pomiarów.

30 lipca 2020 roku weszło w życie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 czerwca 2020 r w sprawie terenów, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekraczać poziom odniesienia.

Tereny, o których mowa w rozporządzeniu, to:

• w województwie dolnośląskim – powiaty: dzierżoniowski, jeleniogórski i miasto na prawach powiatu Jelenia Góra, kamiennogórski, kłodzki, lubański, lwówecki, polkowicki, trzebnicki, wałbrzyski i miasto na prawach powiatu Wałbrzych, ząbkowicki, zgorzelecki oraz złotoryjski;
• w województwie lubelskim – powiat tomaszowski;
• w województwie opolskim – powiaty nyski oraz prudnicki;
• w województwie podkarpackim – powiaty: bieszczadzki, jasielski, krośnieński, leski, mielecki oraz sanocki;
• w województwie śląskim – powiat cieszyński;
• w województwie świętokrzyskim – powiaty: kielecki, opatowski oraz skarżyski.

W ustawie Prawo atomowe, której tekst jednolity został ogłoszony w dniu 20 września 2019 roku (Dz. U. 2019, poz. 1792) określony został poziom odniesienia dla średniorocznego stężenia promieniotwórczego radonu w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi i wynosi on 300 Bq/m3 (bekereli na metr sześcienny).

Jeśli zostanie on przekroczony, należy podjąć działania w celu jego zmniejszenia.

Uwaga!

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) stosowanie środków ochronnych wskazane jest już od średniorocznego stężenie 100 Bq /m3.

Zgodnie z ustawą Prawo atomowe wartość referencyjna, wynosząca 300 Bq/m3, służy jako punkt odniesienia dla sprawdzenia, czy środki ochrony przed radonem są odpowiednie. Wartość referencyjna nie jest wartością graniczną, której nie wolno przekraczać, a środki ochronne mają sens nie tylko wtedy, gdy zostanie ona przekroczona. Wartość referencyjna służy zatem do oceny stężeń radonu – wyznacza poziom, do którego należy się odnosić aby nie doszło do zaniedbania lub rażącego zaniedbania. Służy ona jako kryterium oceny niezbędnych środków.

Ponieważ radon jest pochodzenia naturalnego, źródła promieniowania nie można całkowicie usunąć. Wartość graniczna ma sens tylko wówczas, gdy można kontrolować poziom promieniowania, regulować ilość materiału radioaktywnego - kiedy można kontrolować narażenie i podejmować stosowne środki ochronne. Gdyby określono wartość graniczną dla stężeń radonu w budynkach, należałoby tam podjąć odpowiednie działania. Konieczne byłyby ograniczenia użytkowania lub środki renowacyjne w budynkach prywatnych. Środki wymagane przez określenie wartości dopuszczalnej nie są uważane za właściwe przez międzynarodowych ekspertów w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem. Uzgodniono, że w przypadku zagrożenie radonem odpowiednia jest wartość referencyjna.

Co mówią przepisy o ochronie przed radonem w budynkach istniejących, nowowznoszonych oraz miejscach pracy?

• W przypadku istniejących budynków prywatnych – zalecana jest redukcja radonu poprzez dobrowolne działania właścicieli i mieszkańców.
• W przypadku prywatnych budynków nowowznoszonych – właściciele budynków są zobowiązani do zapobiegania przedostawaniu się radonu do budynków za pomocą stosownych środków konstrukcyjno-materiałowych.
• W miejscach pracy – należy kontrolować (mierzyć) stężenie radonu, a jeśli wartość odniesienia zostanie przekroczona, należy podjąć działania mające na celu ich zmniejszenie.

W długoterminowych pomiarach występowania radonu w pomieszczeniach najlepiej sprawdzają się detektory śladowe. Rejestrują stężenie radonu w określonym przedziale czasu, przy czym praktycznie nie istnieje ryzyko utraty wyników pomiaru.

Zgodnie z ustawą Prawo Atomowe minimalny czas pomiaru stężeń radonu za pomocą detektorów pasywnych to okres 1 miesiąca - na tej podstawie wyznacza się średnioroczne stężenie radonu w obiekcie. Pomiary zaleca się wykonywać w okresie jesienno-zimowym (październik-marzec).

Nasza wskazówka:

Pomiary stężenia radonu detektorem śladowym CR-39 prowadzi m.in. Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych Instytutu Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (radon.ifj.edu.pl).

Najważniejszym i pierwszym środkiem zaradczym jest zapewnienie prawidłowej wentylacji budynku. Ponadto zaleca się:

W budynkach istniejących:

• identyfikacje i uszczelnienie dróg przenikania radonu (pęknięcia, złącza, przebicia instalacyjne, itp.) w przyziemnej części budynku;
• instalację automatycznych systemów wentylacyjnych;
• odprowadzenie powietrza zawierającego radon pod budynkiem.

• zapewnienie ciągłej ochrony przed wodą i wilgocią zawartą w gruncie w taki sposób, aby jednocześnie stanowiła skuteczną ochronę przed wnikaniem radonu.

Przepuszczalność gazu przez materiał uszczelniający zależy zarówno od jego składu, jak i od właściwości penetrującego gazu. Gazy szlachetne, takie jak radon, jako pojedyncze atomy szczególnie dobrze dyfundują przez materiały porowate. Należy wziąć również pod uwagę okres połowicznego rozpadu (czas, w którym ilość izotopu zmniejsza się o połowę wskutek rozpadu pro-mieniotwórczego), który w przypadku radonu wynosi ok. 3,82 dnia. Rozpad radioaktywny zachodzi już wewnątrz materiałów budowlanych, jeżeli czas dyfuzji atomów radonu wynosi kilka okresów półrozpadu. Powstałe w ten sposób produkty rozkładu nie są już gazami i pozostają związane w materiale budowlanym, tzn. nie docierają do powietrza wewnątrz budynku, a zatem są nieszkodliwe dla ludzi. Grubość takich "radonoszczelnych" materiałów musi być co najmniej trzykrotnie większa od długości drogi dyfuzji radonu.