Odsalanie

Odsalanie za pomocą kompresów jest metodą redukcji szkodliwych soli w pobliżu powierzchni porowatych mineralnych materiałów budowlanych. Z jednej strony może to służyć zmniejszeniu szkodliwego potencjału w dłuższej perspektywie czasowej. Z drugiej zaś środek ten może w krótkim czasie stworzyć punkt wyjścia dla działań renowacyjnych i ochronnych, na przykład dla stosowania dodatkowych zapraw kamiennych. Odsalanie za pomocą kompresów stosowane jest do konserwacji budynków i zabytków głównie na kamieniu naturalnym, sporadycznie również na cegłach. Dla czyszczonego obiektu odsalanie może wiązać się z ryzykiem i może na przykład uszkodzić obramienia i powierzchnie. Dlatego też należy zawsze z wyprzedzeniem wyjaśniać, czy cel, w postaci trwałego zmniejszenia szkodliwych wpływów lub przygotowania środka ochronnego, jest możliwy do osiągnięcia.

Sole rozpuszczają się w wodzie i ponownie krystalizują

Szkodliwe sole znacząco wpływają na erozję i uszkodzenia powierzchni materiałów budowlanych. Prowadzi to nie tylko do utraty cennych dóbr kultury, ale również generuje wysokie koszty utrzymania. Niszczycielski potencjał soli zależy w dużej mierze od ich rozpuszczalności w wodzie i zdolności do magazynowania wilgoci z powietrza. Ta ostatnia nazywana jest higroskopijnością. Wśród bardziej znanych soli często występujących w budynkach, najbardziej rozpuszczalne w wodzie są azotany, a następnie chlorki i siarczany. Azotany osiągają wilgotność równowagi już od wilgotności względnej wynoszącej około 50 procent. W zakresie wilgotności od ok. 70 do 80 procent rozpuszczają się również pozostałe sole.

Gdy przy niskiej wilgotności woda jest ponownie odparowywana, sole znów krystalizują. Krystalizacja zwiększa objętość soli w przestrzeni porów, co obciąża mechanicznie wnętrze materiału budowlanego. Może to prowadzić do powierzchownego wypiaszczania lub zniszczenia struktury. W przypadku cyklicznych wahań wilgotności pomiędzy 40 a 80 procent, materiał budowlany poddawany jest okresowym wewnętrznym naprężeniom mechanicznym. Sole są transportowane w ciekłej wodzie i dlatego w większości orientują się w kierunku strefy odparowania. Na budynku jest to zwykle powierzchnia danego elementu budowlanego. Ponieważ jednak sole nie są "zabierane", kiedy wilgoć odparowuje, gromadzą się w obszarze tychże stref odparowania.

Odsalanie metodą kompresową wymaga stabilnego, wstępnie zmoczonego podłoża

Niezbędnym podłożem do skutecznego odsalania metodą kompresową jest odpowiednio stabilne podłoże, które jest w stanie unieść kompresy i przetrwać po ich usunięciu bez znaczących strat substancji budowlanej. Ponieważ w przypadku podłoży silnie uszkodzonych przez sól nie jest to rzeczą oczywistą, przed odsalaniem konieczna może być ich konsolidacja. Bardzo dobrze nadają się do tego estry kwasu krzemowego, które po reakcji mają własną "porowatość wtórną". Ponadto, sole mogą być z powodzeniem transportowane do kompresu tylko wtedy, gdy zostaną rozpuszczone w wodzie. Prawie zawsze oznacza to, że materiał budowlany musi być przed rozpoczęciem właściwych działań wstępnie zmoczony. Do tego celu wykorzystywana jest woda destylowana (zwana również wodą dejonizowaną lub zdemineralizowaną). Intensywność wstępnego namoczenia (czas trwania i ilość wody) zależy od chłonności podłoża, rodzaju, stężenia i rozkładu soli na głębokość oraz rozkładu wilgotności w materiale budowlanym. Należy zauważyć, że wstępne moczenie wiąże się z pewnym ryzykiem. W ten sposób wprowadzana wilgoć może przeniknąć do sąsiednich obszarów konstrukcji i wywołać w nich nieoczekiwane skutki, takie jak uszkodzenie materiałów wrażliwych na wilgoć. Ponadto, kompres, który zwykle zawiera celulozę, a w rezultacie jego otoczenie, mogą ulec skażeniu mikrobiologicznemu. Konieczne może być zastosowanie odpowiednich środków zaradczych, takich jak nadanie kompresowi cech grzybobójczych.

Kompresy można nakładać ręcznie lub maszynowo

Po wstępnym namoczeniu materiał, z którego wykonana jest kompres, miesza się z wodą destylowaną lub dejonizowaną i nakłada na powierzchnie, które mają być odsolone, w plastycznej konsystencji, warstwą o grubości od 15 do 30 mm. W przypadku filigranowych powierzchni mogą wystarczyć również cieńsze warstwy. Kompres może być nanoszony ręcznie lub za pomocą maszyny tynkarskiej, w jednej lub kilku warstwach. Małe powierzchnie lub powierzchnie wrażliwe są zwykle pokrywane ręcznie. Powierzchnie wymagające specjalnej ochrony mogą być pokryte cienką, przepuszczalną i nośną warstwą ochronną wykonaną na przykład z laminatu celulozowego lub papieru japońskiego, co ułatwia ich późniejsze usunięcie. Za pomocą odpowiedniej szczoteczki nanosi się ją na wstępnie zwilżony kamień bez pęcherzyków powietrza. W przypadku odsalania powierzchni częściowych kompres należy nanosić co najmniej 20 centymetrów poza rozpoznawalną strefę zasolenia, aby uniknąć niepożądanych efektów ubocznych. Jeśli odsalanie wykorzystuje połączenie zjawisk dyfuzji i transportu wilgoci, kompres można utrzymywać w stałej wilgotności przez okres około tygodnia, przykrywając go folią. W dalszej fazie zabiegu kompres należy pozostawić do wyschnięcia. Proces ten musi przebiegać w sposób ciągły przez cały okres oddziaływania kompresu. Niezbędna jest kontrola postępu schnięcia. Jeżeli kompres wysechł przedwcześnie lub odspoił się od podłoża, to należy go zdjąć i zastąpić świeżym kompresem po ponownym lekkim zmoczeniu. Trudno jest przewidzieć, ile i ile cykli będzie potrzebnych. Z tego powodu należy je w miarę możliwości oznaczyć, wykonując powierzchnie testowe lub sprawdzić za pomocą analiz zawartości soli w kompresie po każdym cyklu. Jako podstawę obliczeń można przyjąć dwu- lub trzykrotną aplikację z czasem ekspozycji około trzech tygodni. W zależności od wrażliwości przylegających resztek kompresu podłoże może być czyszczone na sucho ręcznie lub maszynowo. Na koniec należy na materiale podłoża analitycznie wykazać skuteczność odsalania.